استماع شهادت شهوداستماع شهادت شهود عبارت است از اینکه هرگاه به شهادت شهود استناد شده باشد و دادگاه آن را در دعوا مؤثر بداند، به‌موجب رویه عملی، قرار استماع شهادت شهود (قرار استماع گواهی گواهان) صادر و اگر شهود در جلسه دادرسی حاضر نباشند جلسه تجدید و به طرف مزبور اخطار می‌شود که شهود خود را در جلسه‌ی تعیین شده حاضر نماید. در این تحقیق به مفهوم، شرایط استماع، شرایط شهود، تشریفات استماع و ... پرداخته می‌شود. فهرست مندرجات۲ - تاریخچه ۳ - شرایط استماع ۴ - شرایط مربوط به شهود ۵ - صورتهای استناد به شهاد شهود ۶ - تشریفات استماع ۶.۱ - دستور دادگاه ۶.۲ - احضار نمودن ۶.۳ - تشخیص هویت ۶.۴ - غیر علنی و سری بودن جلسه تحقیق ۶.۵ - عدم مواجهه شهود تحقیق ۶.۶ - اتیان سوگند ۶.۷ - مکتوب نمودن اظهارات ۶.۸ - قرائت نمودن متن اظهارات و امضای صورت جلسه ۷ - استماع شهادت شهود مقیم خارج از کشور ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - مفهومشهادت در اصطلاح حقوقی به معنای، اخبار از واقعه‌ای است، به سود یکی از دو طرف و زیان دیگری، که از سوی شخص ثالثی غیر از اصحاب دعوا بیان می‌شود. [۱]
کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، تهران، انتشارات میزان، ۱۳۸۵، چاپ سوم، جلد دوم، ص۱۴. و همچنین ر. ک به لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۷، چاپ نوزدهم، ص۳۹۷.
شاهد یا گواه کسی را گویند که، وقوع جرمی را مشاهده کرده و بخواهد درباره آن به مقامات صالح قضایی خبر بدهد. [۲]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۴، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۲۸.
شهادت از قدیمی‌ترین روشهای اثبات دعاوی جزایی است.۲ - تاریخچهدر دوران گذشته شاید هیچ دلیلی به‌اندازه شهادت برای اثبات جرایم کاربرد نداشته است. امروزه شهادت ارزش و اعتبار سابق خود را از دست داده‌است و یک دلیل نسبی به شمار می‌آید و در حقیقت نوعی اماره محسوب می‌شود. [۳]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۷، چاپ اول، جلد ششم، ص۱۴۱.
از نظر شرعی شاهد گرفتن (استشهاد) از جمله حقوق خصوصی افراد می‌باشد؛ لذا نیازی به شاهد گرفتن نیست. هر چند که در مواردی همانند معاملات بدان تاکید شده است. [۴]
عمید زنجانی، عباسعلی، آیات الاحکام حقوقی و کیفری، تهران، انتشارات مجد ۱۳۸۸، چاپ اول، ص۳۸۶.
لیکن ادای شهادت (شهادت دادن) یک نوع واجب شرعی است و کسی که ناظر بر وقوع امری بوده، در صورتی که از او درخواست شهادت دادن شود، باید شهادت دهد. [۵]
عمید زنجانی، عباسعلی، آیات الاحکام حقوقی و کیفری، تهران، انتشارات مجد ۱۳۸۸، چاپ اول، ص۳۸۷.
در کشور ما برای امتناع از شهادت بویژه در مرحله تحقیقات مقدماتی مجازاتی انشاء نشده است و ادای شهادت یک وظیفه اخلاقی و شرعی به شمار می‌آید. [۶]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۱۳.
لذا اگر شهادت شهود به عنوان ادله ارائه گردید و شهود حاضر به ادای شهادت شوند، مقام قضایی باید شهادت شهود را استماع کند. قانون‌گذار کیفری در ماده ۱۹۳، [۷]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۹۳، مصوب ۱۳۷۸.
ضمن مشخص نمودن ترتیبات رسیدگی در دادگاه، به لزوم استماع اظهارات شهود اشاره می‌کند. استماع شهادت شهود باید واجد شرایط و تشریفاتی باشد، تا اینکه شهادت اداء شده بتواند، به عنوان دلیل، در پرونده کیفری و صدور حکم مورد استناد قرار گیرد.۳ - شرایط استماعبرای استماع شهادت شهود قانون آیین دادرسی کیفری مقررات خاصی را وضع نموده است. برخی از این مقررات مربوط به شهود می‌باشد و بعضی دیگر به نحوه احضار و تشریفات استماع شهادت مربوط است، که هر دو بترتیب مورد بررسی قرار می‌گیرند. ۴ - شرایط مربوط به شهودبهاستناد ماده ۱۵۵، [۸]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۵، مصوب ۱۳۷۸.
و تبصره‌های این ماده، شهود باید دارای شرایط ذیل باشد:۱- بلوغ. ۲- عقل. ۳- ایمان. ۴- طهارت مولد. ۵- عدالت. ۶- عدم وجود انتفاع شخصی برای شاهد یا رفع ضرر از وی. ۷- عدم وجود دشمنی دنیوی بین شاهد و طرفین دعوا؛ مگر در صورتی که شهادت به نفع دیگری باشد. ۸- عدم اشتغال به تکدی و ولگردی. ۹- نداشتن سابقه کیفری یا اشتهار به فساد. مگر اینکه برای ادای شهادت توبه نماید. که در صورت احراز تغییر در اعمال او و اطمینان از صلاحیت و عدالت وی شهادتش پذیرفته می‌شود. ۵ - صورتهای استناد به شهاد شهودلازم به ذکر است که شرایط ذکر شده در صورتی است که به شهادت شهود به عنوان دلیل شرعی استناد شود. در این موارد، در صورتی که شهود شرایط را دارا نباشند، باستناد ماده ۱۵۶، [۹]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۶، مصوب ۱۳۷۸.
اظهارات آنها بدون یاد کردن سوگند برای اطلاع بیشتر استماع می‌شود. توضیح آن‌که استناد به شهادت شهود از سوی دادگاه در دو صورت قابل تصور است و در رابطه با شرایط شهود باید میان این دو مورد تفکیک قایل شد. [۱۰]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۱۶.
مورد اول: مواردی که به شهادت شهود به عنوان دلیل شرعی استناد می‌شود: در اینگونه موارد قاضی دادگاه در حکم صادره، نه به علم حاصل از شهادت شهود بلکه به خود شهادت به عنوان دلیل شرعی استناد می‌کند (موضوعیت داشتن شهادت). مورد دوم: در این موارد شهادت شهود منجر به اقناع وجدان قاضی و علم او به بزهکاری یا برائت متهم می‌شود و قاضی در حکم صادره به علم خود استناد می‌کند نه به شهادت شهود. (طریقیت داشتن شهادت) در این صورت قاضی می‌تواند حتی در مواردی که تعداد شهود به حد نصاب قانونی نرسیده باشد، یا شهود واجد شرایط ادای شهادت نباشند، بدون یاد کردن سوگند، اظهارات آنها را برای مزید اطلاع استماع کند، و در صورتی که مجموع اینگونه قراین موجبات اقناع او را فراهم آورده باشد، می‌تواند باستناد آن علم به صدور حکم مبادرت ورزد. لازم به یادآوری است که در قانون اصول محاکمات جزایی ۱۲۹۰ میان شاهد و مطلع تفکیک قایل شده بود و شرایط هر کدام را جداگانه بیان می‌داشت. ولی در قانون فعلی آیین دادرسی کیفری، شرایطی که در بالا بدان اشاره گردید، مربوط به شهود می‌باشد و قانون در رابطه با شرایط مطلع مسکوت است. [۱۱]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۱۷.
۶ - تشریفات استماعشنید و پی گرفتن شهادت شهود داری یک سری تشریفات قانونی می‌باشد که برخی از آن موارد بدین قرار در قانون آیین دادرسی کیفری مورد تبیین قرار گرفته است. ۶.۱ - دستور دادگاهشهادت دادن به دستور دادگاه باشد. (تبصره ۲ ماده ۱۵۵) [۱۲]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۵، تبصره ۲.
۶.۲ - احضار نمودنشهود برای ادای شهادت و همچنین برای استماع شهادت آنها، احضار می‌گردند. مقررات و شرایط احضار شهود طبق مواد ۱۴۸، [۱۳]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۴۸.
ماده ۱۵۰، [۱۴]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۰.
و ۱۵۹، [۱۵]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۹.
می‌باشد. طبق این مواد احضار شهود دارای شرایط ذیل است:الف: احضار شهود به‌دستور قاضی و توسط ضابطین صورت می‌گیرد. ب: دعوت از شهود جهت استماع شهادت آنان در مواردی از طریق فرمانده و در مدت زمان حداقل ۲۴ ساعت پیش از تحقیق یا جلسه محاکمه صورت می‌گیرد. این شرط در صورتی است که یکی از شهود تحقیق یا از تابعین نیروهای مسلح باشد. (ماده ۱۵۰) [۱۶]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۰.
ج: حضور شهود در موعد مقرر. در صورتی که در موعد مقرر حاضر نشوند، برای بار دوم احضار می‌گردند و چنانچه بدون عذر موجه حضور نیابند به دستور دادگاه جلب خواهند شد. (ماده ۱۵۹) [۱۷]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۹.
نکته قابل توجه اینکه در مواردی که شهود تحقیق به واسطه بیماری، ناتوان از حضور در نزد مقامات قضایی باشند و همچنین زمانی که تعداد شهود زیاد بوده و در یک محل سکونت داشته باشند، قاضی باید به منظور اجتناب از وقفه در امر تحقیق و دادرسی، خود به محل رفته و اظهارات آنان را استماع کند. (ماده ۱۶۱) [۱۸]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۶۱.
۶.۳ - تشخیص هویتماده ۱۵۴، [۱۹]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۴.
در این رابطه مقرر می‌دارد: (قاضی قبل از شروع به تحقیق نام، نام خانوادگی، اسم پدر، شغل، محل اقامت، میزان سواد، درجه قرابت سببی یا نسبی و خادم یا‌مخدوم بودن شاهد یا مطلع را نسبت به طرفین پرونده و سابقه کیفری او را سؤال کرده و در صورت مجلس قید می‌نماید.)۶.۴ - غیر علنی و سری بودن جلسه تحقیقمیتوان این خصوصیت را به‌دلیل غیر علنی و سری بودن تحقیقات مقدماتی دانست. ماده ۱۵۲، [۲۰]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۲.
به‌صراحت به این شرط اشاره دارد.۶.۵ - عدم مواجهه شهود تحقیقماده ۱۵۱ [۲۱]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۱.
مقرر می‌دارد: (قاضی از هریک از شهود و مطلعین جداگانه و بدون حضور متهم، تحقیق می‌نماید ... تحقیق مجدد و مواجهه آنان در صورت ضرورت بلامانع است.)۶.۶ - اتیان سوگندمطابق ماده ۱۵۳، [۲۲]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۳.
شهود تحقیق و مطلعین قبل از اظهار اطلاعات خود باید به شرح زیر سوگند یاد نمایند: (به خداوند متعال سوگند یاد می‌کنم که جز به راستی چیزی نگویم و تمام حقایق را بیان نمایم.) تبصره این ماده، در رابط با استثناء از این اصل کلی بیان می‌دارد: (در مواردی که احقاق حق متوقف بر شهادت شاهد عادل باشد و شاهد از اتیان سوگند استنکاف نماید بدون سوگند شهادت وی استماع خواهد‌شد.)۶.۷ - مکتوب نمودن اظهاراتنظر به اینکه تحقیقات مقدماتی کتبی است قاضی باید اظهارات شهود را نوشته و به امضا یا اثرانگشت آنان برساند. [۲۳]
آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات سمت، ۱۳۸۶، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۱۸.
ماده ۱۵۱، [۲۴]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۱.
به این شرط اشاره دارد.۶.۸ - قرائت نمودن متن اظهارات و امضای صورت جلسهماده ۱۵۷، [۲۵]
قانون آیین دادرسی کیفری، ماده ۱۵۷.
به این مطلب تصریح دارد. (پس از اینکه ابراز شهادت یا اظهار اطلاعات به اتمام رسید متن آن قرائت و به امضای شاهد یا مطلع می‌رسد. هرگاه شاهد یا مطلع فاقد‌امضا باشد انگشت می‌زند و اگر از امضا یا زدن انگشت امتناع ورزد یا قادر به امضا و زدن انگشت نباشد مراتب در برگ تحقیق قید می‌شود، در این‌صورت تمامی اوراق تحقیق باید به امضای قاضی و منشی برسد.)آنچه ذکر شد در مواردی است که شهود تحقیق ایرانی و مقیم ایران باشند. اما در مواردی که شهود تبعه خارج یا ایرانی مقیم خارج باشند، ترتیبات دیگری در استماع شهادت شهود لازم الاجراست. ۷ - استماع شهادت شهود مقیم خارج از کشوربرای استماع گواهی شهود خارجی مقیم خارج از کشور باید دو حالت ذیل را از یکدیگر تفکیک نمود: الف: شهود مقیم کشوری هستند که با ایران قرارداد همکاری قضایی دارد. (در این صورت مرجع رسیدگی کننده از طریق اداره حقوقی قوه قضاییه و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به مراجع قضایی کشور محل اقامت شاهد یا مطلع نیابت قضایی اعطا می‌کند.) ب: شهود مقیم کشوری هستند که با ایران قرارداد همکاری قضایی ندارد. (در این حالت در صورتی که شرط ر فتار متقابل آن کشور با ایران وجود داشته باشد، می‌توان به ترتیب فوق عمل کرد.) [۲۶]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۴، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۳۷.
لازم به ذکر است که در صورتی که شهود تحقیق ایرانیان مقیم خارج از کشور هستند، بهتر است گواهی استماع بوسیله نماینده کنسولی یا یکی از ماموران سیاسی مربوطه برای آنها ارسال، و نتیجه آن به اداره حقوقی ارسال گردد. [۲۷]
آخوندی، محمود، آیین دادرسی کیفری، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۸۴، چاپ هشتم، ج۲، ص۱۳۸.
۸ - پانویس
۹ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «استماع شهادت شهود»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۱/۲۹. |